Stress! Moet ik nu vechten, vluchten of bevriezen?: de fight- flight – freeze reactie

Stress. Iets dat we allemaal wel eens (of soms wel vaak) hebben ervaren. Maar hoe reageert je lichaam eigenlijk op stress? En waarom zien onze hersenen zelfs kleine alledaagse dingen als bedreigend?

Holbewoners en de stressreactie

Om deze vragen te beantwoorden moeten we terugkeren in de tijd. Ver terug. Dus stel jezelf even voor als holbewoner. Je grootste taak in het leven is voedsel verzamelen en jagen (en voortplanten, maar dat is weer iets helemaal anders). Het is een wereld vol bedreigingen. Die ritselende struik in de verte kan de wind zijn, of een sabeltandtijger. Om te overleven moeten je hersenen dus snel kunnen reageren op al die mogelijke bedreigingen. Dat is exact waar de fight-flight-freeze reactie (of FFF reactie, anders word ik zot van dat te typen) voor is. Wanneer deze reactie goed ontwikkeld was overleefde je deze gevaarlijke tijd. Hierdoor kon je je genen doorgeven. Uiteindelijk krijg je dan zoveel jaar later een nakomeling die nog steeds met hetzelfde besturingssysteem opereert.

Onze hersenen zijn dan niet zoveel verandert sinds die tijd, onze samenleving is dat wel. Terwijl onze hersenen nog steeds zoeken naar die sabeltandtijger ervaar jij stress voor compleet andere dingen. Een presentatie die je moet geven, een confrontatie met je baas, deadlines, … Hoewel deze situatie voor stress zorgen zijn ze niet levensbedreigend. Jammer genoeg heeft niemand onze hersenen daarvan op de hoogte gebracht. Want voor je hersenen is stress = bedreiging, en dus moet de FFF reactie worden geactiveerd.

De FFF reactie is dus een perfect normaal biologisch systeem, het gaat gewoon in overdrive in onze technologische samenleving. Cue chronische stress en burn-out. Want die rinkelende telefoon en overvolle email box = sabeltandtijger, althans voor je hersenen. 

Het orto- en parasympatische systeem: de perfecte tegenpolen

Okay, na het lichtjes vervloeken van je holbewoner voorouders voor je stressproblemen ben je misschien wel benieuwd naar wat er gebeurt in je lichaam. Of ben ik de enige die kickt op biologie? En er gebeurt wel wat in je lichaam als reactie op stress. Dingen als cortisol (het stresshormoon) en de amygdala (een deel van je hersenen die een rol speelt bij emoties) maar de twee belangrijkste systemen zijn de orto- en parasympatische systemen.

Deze twee systemen zijn tegenpolen van elkaar. Wanneer de ene actiever wordt zal de ander minder actief worden. Ze zijn onderdeel van het autonome zenuwstelsel, wat betekent dat je er geen enkele controle over hebt. Nu denk je misschien ja maar ik kan mezelf wel meer of minder stress geven. Ja dat is helemaal waar, maar op de puur fysiologische respons heb je geen invloed. Om het misschien even met iets anders te vergelijken, je kan wel voedsel doorslikken maar je hebt geen effect op de beweging van je slokdarm. Voor je stressrespons is dat net hetzelfde, je hebt controle over de input maar niet op wat er daarna gebeurt. 

Het (orto)sympatische systeem: vechten of vluchten

De (orto)sympathicus staat in voor het actieve gedeelte. Het zal het lichaam klaarmaken voor de vecht of vlucht reactie.

Bij de activatie van dit systeem krijg je:

• Verhoogde hartslag
• Verhoogde bloeddruk
• Versnelde ademhaling
• Gespannen spieren
• Verwijde pupillen

Al deze kenmerken zorgen ervoor dat het lichaam extra uithoudingsvermogen krijgt en klaar staat om actie te ondernemen. Dit is zowel voor vechten als vluchten essentieel.

Vechten: je hersenen hebben beslist om het probleem head on aan te pakken. Door intense gevoelens van boosheid en een kort lontje kom je in de vechtmodus terecht. Soms uit het zich ook eerder passief, waarbij je wel de boze gevoelens ervaart maar er verder niet naar handelt.

Vluchten: je hersenen hebben beslist dat het probleem uit de weg gaan de beste oplossing is. Door het claustrofobische gevoel, niet stil kunnen zitten en letterlijk de sensatie voelen om weg te willen vluchten kom je in de vluchtmodus terecht. De passieve uiting hiervan is het vermijden van situaties of personen en jezelf verstoppen (voor die vervelende collega bijvoorbeeld). 

Het parasympatische systeem: rust of freeze

De parasympathicus staat in voor het rust en herstel gedeelte. Het zal het lichaam klaarmaken voor ontspanning en vertering. Het zorgt ook voor de freeze reactie.

Bij de activatie van dit systeem krijg je:

• Verminderde hartslag
• Verlaagde bloeddruk
• Oppervlakkerige ademhaling
• Ontspannen spieren
• Actief spijsverteringsysteem

Freeze: je hersenen zijn in een tweestrijd terechtgekomen. Ze hebben even geen idee wat te doen. Dus beslissen ze om alles stil te leggen en meer informatie te verzamelen voor ze actie ondernemen. Het bekendste voorbeeld hiervan is een hert dat bevriest in de koplampen van een auto. Je ervaart dissociatie (alsof je niet meer in je eigen lichaam zit), je kunt niet bewegen, hebt moeite met spreken en kunt geen beslissingen nemen. Bij sommige dieren wordt dit ook gebruikt om roofdieren te slim af te zijn, play death als het ware.

Hoe reageer jij op stress?

Mijn stressreactie is vluchten. Ik kan me helemaal voorstellen dat mijn voorouders bij de bewegende struik er, heel heroïsch natuurlijk, vandoor gingen. Persoonlijk ga ik me eerder verstoppen, in de wc bijvoorbeeld, dan letterlijk weg te vluchten. Ook heb ik last van stil zitten of kan ik niet stoppen met mijn handen te bewegen bij stress.

Hoe reageer jij meestal op stress? Wil je graag beter omgaan met stress? Of leren welke dingen jouw hersenen bedreigend vinden? Boek dan nu je gratis kennismakingsgesprek en samen zoeken we het uit!